,,Co moje to i Twoje”- taka zasada panuje w wielu związkach małżeńskich, w których małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej. Zatem, wydawać by się mogło, że w przypadku ewentualnego rozwodu, majątek małżonków zostanie podzielony między nimi ,,pół na pół”. Tymczasem, postępowanie rozwodowe oraz sytuacja okołorozwodowa niejednokrotnie zmienia nastawienie małżonków do siebie oraz zasadności podzielenia majątku wspólnego w równych częściach. Pojawia się zatem pytanie, co należy zrobić jeśli uważamy, że ,,dorobienie się” małżonków nie jest zasługą ex-małżonka lub ex-małżonek doprowadzał do uszczuplenia majątku wspólnego? Odpowiedzią na to pytanie jest instytucja ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym.
Zgodnie z treścią art. 43 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.
Zatem dla zastosowania tego przepisu konieczne jest spełnienie dwóch przesłanek: brak przyczynienia (względnie przyczynienie się w niewielkim zakresie) małżonka do powstania majątku wspólnego oraz ważne powody. W tym miejscu należy podkreślić, iż sam brak przyczynienia małżonka do powstania majątku wspólnego nie jest ważnym powodem. Zatem, należy odpowiedzieć na pytanie, co kryje się pod pojęciem: ,,ważny powód”.
Ważnymi powodami są okoliczności, które przemawiają za odmową podziału majątku wspólnego ,,pół na pół” z drugim małżonkiem, w szczególności gdy drugi małżonek w sposób uporczywy nie przyczynia się do powstania lub powiększenia majątku wspólnego, mimo posiadania przez niego siły i potencjału. Przykładami takich okoliczności mogą być: zaniedbywanie obowiązków rodzinnych tj. opieki nad dziećmi i domem, brak zapewniania środków utrzymania rodziny, trwonienie majątku wspólnego, czy też brak starań o podjęcie pracy przez małżonka. Należy jednak pamiętać, iż brak podejmowania przez małżonka starań o podjęcie pracy z uwagi na bezrobocie, brak ofert pracy zgodnych z kwalifikacjami małżonka lub chorobę uniemożliwiającą podjęcie pracy nie stanowi ważnego powodu.
Niejednokrotnie można spotkać się z poglądem, zgodnie z którym małżonkowie uważają, że udziały w majątku wspólnym nie mogą być równe, bowiem jedno z nich pracowało zarabiając ,,na dom”, a drugie zajmowało się nauką. Taka okoliczność nie stanowi ważnego powodu. Małżonek pobierający naukę, nawet jeśli nie pracuje, podejmuje działania, które zmierzają do uzyskania wyższych kwalifikacji zawodowych, a następnie uzyskania wyższych możliwości zarobkowych.
Drugim poglądem wyrażanym przez małżonków jest przeświadczenie, że udziały w majątku wspólnym nie mogą być równe, bowiem jedno z nich pracowało zarabiając ,,na dom”, a drugie nie pracowało, zajmując się domem i dziećmi. Taka okoliczność również nie stanowi ważnego powodu. Należy bowiem pamiętać, że małżonkowie nie przyczyniają się do powstania majątku wspólnego jedynie poprzez zarabianie pieniędzy, ale również poprzez całokształt starań o dom i rodzinę, którą razem założyli.
W orzecznictwie sądowym można spotkać się z poglądem, iż skazanie małżonka za przestępstwo i osadzenie go w zakładzie karnym nie stanowi ważnego powodu. Pojawia się zatem wątpliwość, co zrobić, gdy małżonek został osadzony w zakładzie karnym na kilka lat, a utrzymanie rodziny i zarabianie na życie leżało jedynie po stronie drugiego małżonka? Rozwiązaniem tego problemu może być wykazanie, iż poprzez osadzenie w zakładzie karnym nastąpiła akceptowana, długotrwała separacja faktyczna, podczas której jeden z małżonków dorobił się ,,na własny rachunek”.
Takie samo rozwiązanie można zastosować w sytuacji, w której małżonkowie rozstają się, ale wszelkie formalności tj. rozwód oraz podział majątku przeprowadzają kilka lub kilkanaście lat później.
Przykład: małżonkowie A i B prowadzą gospodarstwo rolne. Małżonek B opuszcza dom i rodzinę, przez wiele lat nie interesuje się losem rodziny i gospodarstwa. Żaden z małżonków nie składa pozwu o rozwód. Małżonkowie nie ustanowili rozdzielności majątkowej. Małżonek A samodzielnie zajmuje się gospodarstwem, rozwija je, automatyzuje doprowadzając do znacznego zwiększenia jego wartości. Po kilkunastu latach małżonek B składa pozew o rozwód oraz domaga się podziału majątku w równych częściach. Małżonek A wnosi o ustalenie nierównych udziałów wskazując, iż zwiększenie wartości gospodarstwa wynika jedynie z jego osobistych starań.
Należy pamiętać, iż o istnieniu ważnych powodów nie przesądza wina małżonka za rozpad małżeństwa ustalona w czasie postępowania rozwodowego. Jednakże może zdarzyć się sytuacja, w której te same okoliczności będą uzasadniały winę za rozpad związku oraz ustalenie nierównych udziałów. Przykładami takich okoliczności może być: alkoholizm oraz trwonienie majątku wspólnego na zakup alkoholu, czy też nawiązanie romansu przez małżonka oraz przeznaczanie majątku wspólnego na potrzeby nowego związku.
Zatem, jeśli w postępowaniu o podział majątku wykażemy, iż małżonek nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego oraz istnieją ważne powody, sąd ustali, iż jednemu z małżonków przypada większy udział w majątku wspólnym, a drugiemu- mniejszy.
Przykład: Sąd zastosował art. 43 § 2 kro i ustalił, iż osobie A przypada udział ¾ w majątku wspólnym, a osobie B ¼.
Jeśli jednak sąd uzna, iż w sprawie przesłanki nie zachodzą, oddali żądanie ustalenia nierównych udziałów oraz dokona podziału majątku zgodnie z panującą zasadą ,,pół na pół”.
Co zrobić jeśli uważamy, że w naszej sprawie zachodzą „ważne powody” i nierówny stopień przyczynienia się do powstania majątku wspólnego?
Jeśli w naszej sprawie zachodzą omówione przesłanki możemy złożyć wniosek o podział majątku i ustalenie nierównych udziałów. We wniosku należy wykazać brak przyczynienia oraz ważne powody oraz zaproponować układ udziałów w majątku wspólnym (np. ¾ i ¼). Należy pamiętać, iż w skrajnych przypadkach (całkowity brak przyczynienia się jednego z małżonków do powstania majątku i istnienie ważnych powodów) możemy domagać się nawet pozbawienia drugiego małżonka udziału w majątku. Z wnioskiem o podział majątku i ustalenie nierównych udziałów można wystąpić po ustaniu wspólności majątkowej tj. po rozwodzie (orzeczeniu separacji) lub po ustanowieniu rozdzielności majątkowej, a wyjątkowo w pozwie o rozwód (o separację), jeśli w takim postępowaniu domagamy się również podziału majątku wspólnego.
Co zrobić jeśli ex-małżonek ubiegł nas ze złożeniem wniosku i domaga się ustalenia równych udziałów?
Fakt złożenia wniosku przez osobę, która nie przyczyniła się do powstania majątku wspólnego nie pozbawia nas możliwości zgłoszenia w odpowiedzi na wniosek żądania ustalenia nierównych udziałów. Wówczas, w odpowiedzi na wniosek musimy wykazać brak przyczynienia do powstania majątku oraz ważne powody tj. okoliczności, które ten brak przyczynienia powodowały oraz również przedstawić propozycję układu udziałów.
